"Ερημοκαταλύματαπόρτες μανταλωμένες
απού βαστάτε θύμησες στς αγκάλες σας κλεισμένες." ( Σημισακογιώργης)
Ξέρετε κάτι; Κρήτη δεν είναι μόνο ακτές και παραλίες. Υπάρχουν γωνιές ήσυχες και απόμερες με μια διαφορετική ποιότητα ζωής. Μια απ’ αυτές είναι και το χωριό μας.
Το Σπήλι έχει διατηρήσει τη γαλήνη του και τον αυθεντικό παραδοσιακό χαρακτήρα του. Περπατήστε στ’ ανηφορικά καλντερίμια του, περιπλανηθείτε στα πλακόστρωτα σοκάκια του, «ξεναγηθείτε» στις γειτονιές του με τα ωραιότατα σπίτια που έχουν οικοδομήσει ή αναπαλαιώσει οι ντόπιοι. Δείτε τις στέγες με τα κεραμίδια, τους πετρότοιχους, τα πηγάδια, απομεινάρια μιας άλλης εποχής που απλά, σοφά και μετρημένα στέκονται χωρίς να ενοχλούν το φυσικό τοπίο.
Στην περιοχή Χάνι θα θαυμάσετε ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα, το οποίο έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως «διατηρητέο μνημείο του Σπηλίου». Πρόκειται για το αρχοντικό των Τσουδερών. Λέγεται ότι κατοικούνταν τουλάχιστον από το 1840 και ότι πολλές προσωπικότητες πέρασαν από τα δώματά του. Στην περιπλάνησή σας θα ανακαλύψετε και το αρχοντικό του Προκόπη Προκοπάκη, ένα διώροφο κτίσμα των αρχών του αιώνα. Εντυπωσιακό κτίριο εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής είναι και το οίκημα που στεγάζει το Κέντρο Υγείας. Στο Κάτω χώρι στέκει ακόμη καλοσυντηρημένο το σπίτι του Σπηλιανού Ιερέα «παπά Χαράλαμπου» με τα 12 παιδιά. Είναι αυτό που έδωσε και την ονομασία Παπαδιανά στην περιοχή.
Η βόλτα σας στις γειτονιές μας θα σας χαρίσει μια μοναδική αίσθηση επιστροφής σε κάτι γλυκό και όμορφο. «Οπλιστείτε» με τις φωτογραφικές μηχανές σας και προσπαθήστε να «φυλακίσετε» αυτή την αίσθηση.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ
"Θεάνθρωπε αναστήνεσαι κι όλοι σε προσκυνούμε
κι εις τις δύσκολες στιγμές πάντα σε προσκαλούμε."
Οι Σπηλιανοί εκτός από φιλόξενοι, γλεντζέδες, καλοφαγάδες, πότες, εργατικοί, παραδοσιακοί, φυσιολάτρες και μουσικόφιλοι είναι και πάρα πολύ ευσεβείς άνθρωποι. Αυτή τη χριστιανική τους προσήλωση την καταμαρτυρούν οι 21 εκκλησίες, νέες και παλιές, που υπάρχουν είτε μέσα στο Σπήλι, είτε στην εξοχική περιφέρειά του.
Το στολίδι, βέβαια, του χωριού είναι η Ιερά Μητρόπολη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, η οποία έχει την έδρα της εδώ από το 1936. Πρόκειται για ένα μεγαλοπρεπέστατο οίκημα, οίκος διαμονής του εκάστοτε επισκόπου, που εκπλήσσει τον κάθε επισκέπτη. Σ’ αυτήν ανήκουν οι επαρχίες Αγ. Βασιλείου, Αμαρίου και Σφακίων με Μητροπολίτη τον κ.Ειρηναίο, ο οποίος μέχρι σήμερα με σύνεση, ιερό ενθουσιασμό και αποτελεσματικότητα ποιμαίνει την Ιερά Μητρόπολη.Οι τομείς δράσης της είναι πολλοί και ποικίλλοι. Ένας από αυτούς είναι και ο λειτουργικός-λατρευτικός για την κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών του χώρου ευθύνης της. Ένας άλλος πολύ σημαντικός είναι ο κοινωνικός χαρακτήρας που έχει. Βοηθάει τους νέους στις σπουδές τους και ενισχύει τους οικονομικά ασθενείς. Έχει δημιουργήσει και ίδρυμα για την περίθαλψη και την αποκατάσταση αυτών που πάσχουν από χρόνιες καταστάσεις. Διανέμει καθημερινά συσσίτιο σε γέροντες και ανήμπορους. Λειτουργει σ’ αυτήν σχολή εκμάθησης μουσικών οργάνων κρητικών και μη. Η Μητρόπολη έχει και εκδοτική-μορφωτική δράση. Εκδίδει διμηνιαίο περιοδικό ποικίλης ύλης με τίτλο «ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΜΗΝΥΜΑ» και ημερολόγιο τσέπης, τα οποία διανέμονται δωρεάν.
Πέρα, όμως, από τη Μητρόπολη είπαμε ότι στο Σπήλι υπάρχουν πολλές εκκλησίες εκ των οποίων κάποια είναι ξωκκλήσια. Έτσι, λοιπόν, θα βρείτε πολλά τέτοια στις κορυφές των βουνών, στις άκρες ορεινών μονοπατιών, κοντά στις πηγές και μέσα στα δάση. Συνήθως είναι πέτρινα με μοναδικές τοιχογραφίες που εμπνέουν δέος, αν και κάποιες έχουν ξεθωριάσει ή έχουν κακοποιηθεί την περίοδο της τουρκικής κατοχής.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, την καταγραφή μας, γιατί πιστέψτε μας είναι πολλά.
Άγιος Αντώνης : βλέπε τουριστικούς προορισμούς
Μιχαήλ Αρχιστράτηγος : Βυζαντινό εκκλησάκι, ερειπωμένο, νότια του χωριού, πηγαίνο- ντας προς το χωριό Μουρνέ.Μόνο μια πέτρα μαρτυρά την ύπαρξή του.
Άγιοι Απόστολοι : γραφικό ξωκκλήσι, ανατολικά του Σπηλίου, στα σύνορα με το χωριό Κισσός.
Άγιος Γεώργιος : κατάγραφο μικρό εκκλησάκι του 11ου αιώνα που βρίσκεται μέσα στον αύλειο χώρο του γυμνασίου και του λυκείου Σπηλίου.
Άι-Γιάννης ο Θεολόγος : νεόχτιστο ξωκκλήσι στην περιοχή της Αγ. Φωτιάς, βορειοανατολικά του χωριού, πάνω στον κεντρικό δρόμο.
Άγιος Δημήτριος : μικρό ξωκκλήσι , βορειοδυτικά του Σπηλίου, στην περιοχή Χάσικα.
Άγιος Κύριλλος : ξωκκλήσι ανάμεσα στο Σπήλι και στα Δαριβιανά.
Άγιος Κωνσταντίνος : καινουργιοχτισμένη μικρή εκκλησία δίπλα στο κοιμητήριο του κάτω χωριού
Μεταμόρφωση του Σωτήρος : τοιχογραφημένος Βυζαντινός ναός του 11ου αιώνα που βρίσκεται στο κοιμητήριο του Πάνω- Χωριού.
Ιερός Ναός Αποστόλου και Παύλου : o Μητροπολιτικός ναός του Σπηλίου, ο οποίος άρχισε να λειτουργεί το 1961. Φαντάζει στο κέντρο του χωριού μεγαλόπρεπος, γιατί είναι πολύ φροντισμένος.
Άγιο Πνεύμα : βλέπε τουριστικούς προορισμούς
Άγιος Παντελεήμονας :ο ιερός ναός όπου εκκλησιάζονται οι κάτοικοι των Δαριβιανών
Παναγία : βρίσκεται στο Πάνω-Χώρι και πριν ήταν ένα τοιχογραφημένο βυζαντινό εκκλησάκι του 11ου αιώνα. Σήμερα σώζεται μόνο ένα μέρος του όρθιο, όπου διακρίνονται μορφές αγίων. Η ανακαίνιση και το μεγάλωμα του ναού έγινε το 1904 μα τα υλικά της παλιάς εκκλησίτσας. Οι Σπηλιανοί φρόντισαν να μην πεταχτεί ούτε πέτρα. Στη μέση δεσπόζει ένας πλάτανος που προσφέρει τη δροσερή σκιά του σε όποιον επισκεφτεί την εκκλησία.
Παναγία Δενδρικά:αξιόλογο ξωκκλήσι προς Μουρνέ με σπουδαίες τοιχογραφίες και αγιο-γραφίες.
Άγιος Ραφαήλ : πρόκειται για την καινουργιοχτισμένη εκκλησία που δεσπόζει στο λόφο της Μητρόπολης , έργο ζωής του Μητροπολίτη κ.Ειρηναίου, η οποία εγκαινιάστηκε το 1995. Ο Άγιος Ραφαήλ είναι το κέντρο ομώνυμης μονής.
Άγιος Στέφανος : γραφικό θαυματουργό εκκλησάκι, νότια του χωριού, ανάμεσα σε καρπο-
φόρα δέντρα και τρεχούμενα νερά. Ξαναχτίστηκε στη θέση του παλιού πριν από 120 χρόνια.
Τίμιος Σταυρός : βρίσκεται στα Δαριβιανά στην περιοχή Μπομπόρη.
Αγία Φωτεινή ή Αγία Φωτιά : βλέπε τουριστικούς προορισμούς
Δίκλιτος ναός Αγίου Θεοδώρου και Αγίου Χαραλάμπους : βρίσκεται στο Κάτω-Χώρι, απέναντι από τον ΟΤΕ. Έχει ένα θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, οι εικόνες του οποίου είναι άριστης βυζαντινής τέχνης της Κρητικής Σχολής του 19ου αιώνα. Ένα μέρος του ιερού είναι τοιχογραφημένο, ενώ διαθέτει ένα θαυμάσιας τέχνης καμπαναριό στυλ μπαρόκ.
Στα πλαίσια αυτού του θρησκευτικού πνεύματος που υπάρχει στο Σπήλι, θα βρείτε σ’ αυτό και ένα Εργαστήρι Αγιογραφίας, Ψηφιδωτών και Συντήρησης Έργων Τέχνης του Μανώλη Ρουκουδάκη. Εκεί, εκτός του ότι μπορείτε να συντηρήσετε οποιαδήποτε εικόνα έχετε, μπορείτε να αγοράσετε και θαυμάσιες αγιογραφίες και ψηφιδωτά της αρεσκείας σας.
Στην περιήγησή σας , λοιπόν , στο Σπήλι μην ξεχάσετε ν’ ανάψετε κι ένα κερί σε μία από τις πολλές εκκλησίες του και ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΑΣ!!!
«Ο Θεός είναι ψηλά , μόνο βλέπει χαμηλά»
ΑΣΧΟΛΙΕΣ – ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ
"Σκάφτω τ’ αμπέλι τση χαράς δίχως να ξαποστάσω
μα δε θυμούμαι και ποτέ ρόγα να δοκιμάσω." ( Σημισακογιώργης)
Εργασία και χαρά πάνε μαζί ; Ρωτήστε τους Σπηλιανούς να σας πούνε. Καλόκαρδοι, φιλοξενοι και φιλοπρόοδοι οι κάτοικοι του χωριού δουλεύουν σκληρά διαιωνίζοντας τα πιο παραδοσιακά επαγγέλματα, τη γεωργία, την κτηνοτροφία και το εμπόριο.
Η γεωργία , αν και έχει χάσει αρκετό έδαφος, διατηρεί τα πρωτεία στη σπηλιανή οικονομία. Υπάρχουν μικρές γεωργικές εκτάσεις όπου καλλιεργούνται φρούτα, κηπευτικά και λαχανικά που είναι από τα νοστιμότερα στην Κρήτη. Οι απόλυτοι κυρίαρχοι όμως στη σπηλιανή γεωργία είναι οι ελαιοκαλλιέργειες από τις οποίες παράγεται το ελαιόλαδο, ένα από τα καλύτερα της Ευρώπης, στο οποίο στηρίζεται η κρητική διατροφή. Σημαντική θέση κατέχει και η αμπελοκαλλιέργεια που δίνει εξαιρετικά σταφύλια για την παραγωγή ρακής και κρασιού ποικιλίας Λιάτικο.
Η κτηνοτροφία είναι εξίσου ανεπτυγμένη με τη γεωργία και εξακολουθεί να γίνεται με παραδοσιακές μεθόδους. Είναι πολλοί αυτοί που βόσκουν πρόβατα και κατσίκες σε μεγάλα ή μικρά κοπάδια στα ημιορεινά ή ορεινά βοσκοτόπια και εξασφαλίζουν το γάλα και το κρέας τους, ενώ εκμεταλλεύονται το μαλλί από τα ζώα τους πουλώντας το.
Τα τελευταία χρόνια πάρα πολλοί, κυρίως νέοι, ασχολούνται με τον τουρισμό. Στο Σπήλι έχουν γίνει αρκετά επιδοτούμενα προγράμματα αγροτικού τουρισμού με τα οποία χτίστηκαν αρκετές ξενοδοχειακές μονάδες, μαγαζιά με κρητικά παραδοσιακά προϊόντα, ζαχαροπλαστεία, ταβέρνες, σούπερ-μάρκετ, εμπορικά και τουριστικά καταστήματα που ικανοποιούν τις απαιτήσεις και των πιο απαιτητικών τουριστών.
Επειδή το Σπήλι είναι πρωτεύουσα του Δήμου Λάμπης λειτουργούν πολλές υπηρεσίες, οι οποίες εξυπηρετούν και όλα τα χωριά. Έτσι, λοιπόν, εδώ μπορείτε να βρείτε Αγροτική Τράπεζα, ταχυδρομείο, ΟΤΕ, ΔΕΗ, αστυνομία, ειρηνοδικείο, κέντρο υγείας, αγρονομείο, κτηνιατρείο, γραφείο γεωργίας, υποθηκοφυλακείο, συμβολαιογραφείο. Υπάρχουν επίσης παιδικός σταθμός, νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο, λύκειο, ξενόγλωσσα φροντιστήρια αγγλικών και γερμανικών και κέντρο εκμάθησης υπολογιστών.
Για το τέλος αφήσαμε το εμφιαλωτήριο που σκοπεύει να φτιάξει ο Δήμος στην Αγία Φωτιά, εκμεταλλευόμενος τις ζωτικές προνομιούχες πηγές της περιοχής.
Τα νερά του Σπηλίου , τελικά , είναι όντως πηγή ζωής και για το χωριό και για τους κατοίκους του.
“Απ' το θέρος ως τσ' ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.”
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ – ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
"Τα ήθη με τα έθιμα και τη λαογραφία
έχουνε μάνα κι αδελφή τη λαϊκή σοφία." ( Σημισακογιώργης)
Η γραφικότητα του Σπηλίου σε ένα μεγάλο βαθμό οφείλεται στο ότι οι Σπηλιανοί αφοσιωμένοι στην παράδοση , έχουν διατηρήσει πολλά τοπικά έθιμα. Θα κάνουμε όμως αναφορά μόνο σ’ αυτά που μπορείτε να «ζήσετε» κατά την τουριστική περίοδο.
Αν είστε , λοιπόν, πασχαλινοί τύποι ένα χριστιανικό έθιμο, το κάψιμο του Ιούδα, την παραμονή της Ανάστασης, θα σας ενθουσιάσει. Τα παιδιά του χωριού μαζεύουν από νωρίς ξύλα , τα τοποθετούν στον αύλειο χώρο του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η οποία βρίσκεται στο Πάνω-Χώρι, φτιάχνουν κι ένα σκιάχτρο – ομοίωμα του Ιούδα και τον καίνε αφού πάρουν το Άγιο Φως και μετά το Χριστός Ανέστη , δηλαδή λίγο μετά τις 12 τα μεσάνυχτα. Σίγουρα θα καλοπεράσετε και θα φύγετε με μερικά κιλά παραπάνω, αν κάνετε Πάσχα στο Σπήλι.
Κατά τη διάρκεια του Μαϊου και του Ιουνίου οι κτηνοτρόφοι του χωριού είναι υποχρεωμένοι να κουρέψουν τα πρόβατά τους, να κάνουν δηλαδή τη λεγόμενη κουρά. Αυτό γίνεται για να μην ζεσταίνονται τα πρόβατα εν όψει του καλοκαιριού και για να τα απαλλάξουν από τυχόν ζωϋφια που βρίσκονται μέσα στο μαλλί τους. Η διαδικασία αυτή μετατρέπεται σε μια «γιορτή». Φίλοι και συγγενείς ψήνουν , πίνουν και γλεντάνε. Η κουρά των προβάτων είναι μια διαδικασία πάρα πολύ παραδοσιακή, την οποία θα χαρείτε ιδιαίτερα γιατί πρώτον θα έρθετε σε επαφή με τη φύση μιας και γίνεται έξω στα ποιμνιοστάσια, δεύτερον θα φάτε και θα πιείτε και τρίτον θα γνωρίσετε αυθεντικούς Κρητικούς με λίγο πρωτόγονη ίσως συμπεριφορά.
Άλλη μια «γιορτή» που κάνουν εδώ στο Σπήλι προς το τέλος της τουριστικής περιόδου δηλαδή τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο είναι η παραγωγή της ρακής. Αυτή παράγεται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά σε μικρά παραδοσιακά αποστακτήρια στις αυλές των σπιτιών. Αυτά είναι τα λεγόμενα ρακοκάζανα.Να ξέρετε ότι είστε πάντα ευπρόσδεκτοι σε ένα ρακοκάζανο και θα περάσετε σίγουρα καλά, αφού γύρω από το καζάνι μαζεύονται παρέες που τραγουδάνε, τρώνε και πίνουν τη ρακή που παράγεται. Αυτό που θα χαρείτε ιδιαίτερα είναι οι μεζέδες που ψήνονται στη στάχτη από τη φωτιά που ανάβει κάτω από το καζάνι.Αν σας προσφέρουν ρακί , εσείς που δεν είστε μεγάλοι πότες, περιοριστείτε μόνο στο ένα ποτηράκι, γιατί οποιαδήποτε άλλη ποσότητα μπορεί να γίνει επικίνδυνη!
Ανάλογη ατμόσφαιρα θα συναντήσετε και στους γάμους.Θα είστε ιδιαίτερα τυχεροί αν σας τύχει να παρευρεθείτε σε κάποιον, γιατί να ξέρετε ότι, παρόλο που δε θα είστε καλεσμένοι, θα είστε σίγουρα καλοδεχούμενοι.Εδώ στο Σπήλι όλοι οι γάμοι γίνονται με παραδοσιακό τρόπο.Αμέσως μετά την τελετή πάνε όλοι στο κέντρο , όπου θα γίνει το τραπέζι. Πριν αρχίσει το γλέντι η μητέρα του γαμπρού ταϊζει τη νύφη μελοκάρυδο, ένα παρασκεύασμα από μέλι και καρύδια, πεντανόστιμο και γλυκύτατο.Αυτό το τρώνε για να στάζει το στόμα τους μέλι και να μην ακουστεί ποτέ κακή κουβέντα από κανένα. Ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι με χορό και άφθονο φαγοπότι και όποιος αντέξει!Καλή διασκέδαση!!
Αυτές είναι λίγες μόνο από τις παραδόσεις που τηρούν οι Σπηλιανοί. Υπάρχουν και ένα σωρό άλλες, όπως ο Κλήδονας, ανήμερα της γιορτής του Άι-Γιάννη του Ριζικάρη, στις 24 Ιουνίου, όπου ανύπαντρα κορίτσια μαθαίνουν το ριζικό τους, δηλαδή ποιον θα παντρευτούν ,τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα , έθιμα που αναβιώνουν τις Απόκριες και την Καθαρή Δευτέρα και πολλά ακόμα που θα χρειάζονταν σελίδες και σελίδες για να περιγραφούν.
Στα πλαίσια όλου αυτού του παραδοσιακού κλίματος που υπάρχει στο Σπήλι, οι γυναίκες του χωριού έχουν ιδρύσει το Σύλλογο Γυναικών , ο οποίος έχει το δικό του διώροφο ιδιόκτητο οίκημα που μπορείτε να το επισκεφτείτε και να πάρετε από το ισόγειό του μία γεύση παραδοσιακού σπιτιού.
Όπως θα καταλάβατε το Σπήλι είναι η πηγή των εθιμοτυπικών παραδόσεων. Μην παραλείψετε, λοιπόν , να περάσετε από εδώ κατά τη διάρκεια των διακοπών σας. Ποιος ξέρει τι σας επιφυλάσσει η τύχη σας και σε ποιο έθιμο θα γίνετε θεατές!!